Viêm da cơ địa là gì? Nguyên nhân gây bệnh và nguyên tắc phòng ngừa

Viêm da cơ địa là gì? 

Viêm da cơ địa (atopic dermatitis) trước đây gọi là chàm thể tạng hay chàm cơ địa là một bệnh da rất hay gặp, biểu hiện như khô da, ngứa và phát ban. Bệnh có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, nhưng hay gặp nhất là trẻ em dưới 2 tuổi. Khoảng 80% trẻ em bị ảnh hưởng bệnh này trước 6 tuổi. Tiến triển của bệnh rất dai dẳng và có thể kéo dài tới tuổi trưởng thành, tỷ lệ hiện mắc ở thanh niên đến 26 tuổi vẫn là 5 – 15%.

Khoảng 230 triệu người trên thế giới bị viêm da cơ địa và tỷ lệ mắc bệnh suốt đời là > 15%. Chưa tìm ra phương pháp chữa trị cho bệnh viêm da cơ địa. Nhưng các biện pháp điều trị và tự chăm sóc có thể giảm ngứa và ngăn ngừa các đợt bùng phát mới. Ví dụ, bạn có thể tránh dùng xà phòng mạnh, dưỡng ẩm da thường xuyên và thoa kem hoặc thuốc mỡ.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh viêm da cơ địa

Viêm da cơ địa ở trẻ < 2 tuổi

Thường gặp ở trẻ 2 – 3 tháng tuổi.

Thương tổn cơ bản là các mụn nước tập trung thành từng đám. Các mụn nước tiến triển qua các giai đoạn:

• Giai đoạn tấy đỏ: Da đỏ, ngứa và có các mụn nhỏ li ti như hạt kê.

• Giai đoạn mụn nước: Trên nền da đỏ xuất hiện nhiều mụn nước bằng đầu đinh ghim, tập trung thành từng đám dày đặc.

• Giai đoạn chảy nước/xuất tiết: Các mụn nước vỡ ra, chảy nước (còn gọi là “giếng chàm”). Thương tổn tấy đỏ, phù nề rất dễ bội nhiễm.

• Giai đoạn đóng vảy: Các dịch khô dần, đóng vảy tiết màu vàng nhạt. Nếu có bội nhiễm vảy dày màu nâu.

• Giai đoạn bong vảy da: Vảy tiết bong để lại lớp da mỏng, dần dần bị nứt và bong ra thành các vảy da mỏng trắng. Da trở lại bình thường.

Vị trí hay gặp ở má, trán, cằm. Tuy nhiên có thể lan rat ay, chân, lưng, bụng,… có tính chất đối xứng.

Viêm da cơ địa ở trẻ em từ 2 – 12 tuổi

Hay gặp nhất là lứa tuổi từ 2 – 5 tuổi.

Thương tổn cơ bản là các sẩn nổi cao hơn mặt da, tập trung thành mảng hoặc rải rác. Da dày, lichen hóa. Có thể gặp các mụn nước tập trung thành đám.

Vị trí thương tổn: Mặt duỗi hay nếp gấp như khuỷu tay, khoeo chân, cổ tay, mi mắt, thương tổn ở hai bên hoặc đối xứng.

Viêm da cơ địa ở thanh thiếu niên và người lớn

Bệnh tiến triển từ giai đoạn trẻ em chuyển sang, một số khởi phát ở tuổi dậy thì, một số phát triển ở tuổi lớn hơn.

Thương tổn cơ bản gồm sẩn nổi cao hơn mặt da, rải rác hoặc tập trung thành đám. Có thể có một số mụn nước kèm theo nhiều vết xước do gãi.

Vị trí khu trú của thương tổn hay gặp ở các nếp gấp như khoeo chân, khuỷu tay, cổ tay, vùng hậu môn sinh dục, núm vú,…

Những triệu chứng không điển hình

Ngoài những triệu chứng điển hình ở ba giai đoạn như đã mô tả, viêm da cơ địa có thể có các triệu chứng không điển hình. Các triệu chứng này có thể gặp ở bất kỳ lứa tuổi nào, giai đoạn nào của bệnh.

• Khô da.

• Dấu hiệu vẽ nổi.

• Viêm da lòng bàn tay, bàn chân.

Tác động của viêm da cơ địa đối với sức khỏe

Thông thường bệnh tiến triển qua các giai đoạn:

• Giai đoạn cấp tính hay gặp ở viêm da cơ địa ở trẻ < 2 tuổi. Thương tổn chảy nhiều nước, phù nề, da đỏ, ngứa nhiều.
• Giai đoạn bán cấp: Thương tổn giảm phù nề, giảm xuất tiết, khô hơn.
• Giai đoạn mạn tính: Hay gặp ở trẻ > 10 tuổi, khoảng 50% số trẻ không khỏi bệnh và chuyển sang giai đoạn này. Thương tổn là các sẩn, các mảng da dày Lichen hóa, màu thâm, rất ngứa. Thương tổn khu trú nhưng dai dẳng, khó điều trị và có thể tồn tại đến già.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm da cơ địa

Các biến chứng của viêm da cơ địa bao gồm:

• Bội nhiễm.
• Chàm chốc hóa.
• Trong một số trường hợp bội nhiễm hoặc chốc hóa không được điều trị kịp thời, có thể gây viêm cầu thận cấp.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến bệnh viêm da cơ địa

Nguyên nhân dẫn đến bệnh viêm da cơ địa hiện nay vẫn chưa rõ. Hầu hết bệnh nhân bị viêm da cơ địa có tiền sử gia đình rõ rệt bị ba bệnh dị ứng là viêm da, hen và viêm mũi dị ứng. Dưới đây là các yếu tố liên quan đến căn nguyên và sinh bệnh học của bệnh viêm da cơ đia.

• Cơ địa dễ bị dị ứng;

• Các tác nhân kích thích.

Những ai có nguy cơ mắc phải (bị) bệnh viêm da cơ địa?

Theo thống kê của nhiều nhà nghiên cứu, nếu cả bố và mẹ đều bị viêm da cơ địa thì có đến 80% con cái của họ bị mắc bệnh này. Trong khi đó nếu chỉ có một trong hai người bị (hoặc bố hoặc mẹ) thì chỉ có 50% con cái của họ bị bệnh này mà thôi.

Những người bị viêm da cơ địa cũng có nhiều khả năng mắc các bệnh dị ứng khác, chẳng hạn như dị ứng hoặc hen suyễn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc (bị) bệnh viêm da cơ địa

Một số yếu tố được cho là có thể làm tăng khả năng phát triển bệnh viêm da cơ địa. 

Tác nhân nội sinh

• Yếu tố thần kinh.

• Thay đổi nội tiết.

• Rối loạn chuyển hóa.

Tác nhân ngoại sinh

Dị nguyên: Bụi, phấn hoa, thức ăn, vi khuẩn, virus, nấm,…

Môi trường, khí hậu

Vai trò của IgE

Hầu hết các bệnh nhân viêm da cơ địa đều có nồng độ IgE trong máu cao. Các IgE gắn vào thụ thể ở bề mặt của các tế bào mast. Khi có kháng nguyên xâm nhập, chúng kết hợp với IgE, hoạt hóa tế bào mastocyte làm giải phóng histamin và các chất hóa học trung gian khác gây ngứa và phản ứng viêm da tại chỗ.

Thay đổi miễn dịch

• Thay đổi miễn dịch tại chỗ.

• Thay đổi miễn dịch trong máu.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán bệnh viêm da cơ địa

Bộ tiêu chuẩn chẩn đoán của các nhà da liễu Anh (1994)

Chẩn đoán một người bị viêm da cơ địa khi có:

Ngứa kèm theo có ít nhất 3 trong 5 đặc điểm dưới đây:

Tiền sử có chàm ở nếp gấp (hoặc ở má trẻ em <10 tuổi);

Tiền sử cá nhân bị các bệnh atopy hô hấp;

Tiền sử khô da lan tỏa;

Hiện tại có chàm nếp gấp (hoặc ở má, trán ở trẻ em < 4 tuổi);

Phát bệnh trước 2 tuổi.

Đây là bộ tiêu chuẩn đơn giản nhưng đầy đủ nên dễ áp dụng, đặc biệt ở tuyến cộng đồng.

Bộ tiêu chuẩn chẩn đoán của Mỹ (Hội bác sĩ gia đình – 1999)

Tiêu chuẩn chính (4 tiêu chuẩn)

Ngứa;

Viêm da mạn tính tái phát;

Hình thái và vị trí điển hình:

Trẻ em: Mụn nước tập trung thành đám ở mặt, mặt duỗi các chi.

Người lớn: Lichen hóa ở nếp gấp.

Tiền sử gia đình hay bản thân bị các bệnh atopy như hen phế quản, viêm da cơ địa, mày đay,…

Tiêu chuẩn phụ (15 tiêu chuẩn)

Khô da;

Dày da lòng bàn tay, bàn chân;

Viêm kết mạc mắt;

Mặt tái;

Vảy phấn trắng;

Vảy cá;

Viêm da lòng bàn tay, bàn chân không đặc hiệu;

Chàm núm vú;

Phản ứng quá mẫn type 1 dương tính;

IgE huyết thanh cao;

Dễ bị dị ứng thức ăn;

Đỏ da;

Bệnh xuất hiện từ bé;

Chứng vẽ nổi của da;

Dày sừng nang lông.

Một người được chẩn đoán là bị viêm da cơ địa khi có ít nhất 3 tiêu chuẩn chính và 3 tiêu chuẩn phụ. Bộ tiêu chuẩn này rất chi tiết với nhiều tiêu chuẩn phụ. Vì vậy thường áp dụng trong nghiên cứu khoa học.

Phương pháp điều trị bệnh viêm da cơ địa hiệu quả

Điều trị tại chỗ

Giai đoạn cấp tính: Dung dịch Jarish: Đắp liên tục vào thương tổn. Nếu không có Jarish có thể dùng nước muối đẳng trương.

Giai đoạn bán cấp dùng các loại hồ: Hồ nước; Hồ Brocq.

Giai đoạn mãn tính: Dùng các loại mỡ.

Mỡ ichtyol, goudron, salicylé, kem có corticoid như eumovate, fucicort, mỡ tacrolimus 0,03% hay 0,1% và pimecrolimus.

Các thuốc làm mềm da, ẩm da.

Điều trị toàn thân

• Kháng histamin tổng hợp.
• Vitamin C.
• Nếu có bội nhiễm thì dùng kháng sinh.

Các phương pháp khác

Trong trường hợp thương tổn Lichen hóa, tái đi tái lại nhiều lần có thể chiếu tia cực tím như UVA, UVB hoặc LASER he-ne.

Các thuốc ức chế miễn dịch: Cần thận trọng khi dùng corticoid, tacrolimus, azathioprine.

Giáo dục y tế: Tư vấn cho bệnh nhân biết sử dụng các thuốc hợp lý, tránh các yếu tố kích thích, stress để tránh tái phát bệnh.

Để đề phòng bệnh tái phát cần dùng các loại xà phòng thích hợp, các sản phẩm để giữ độ ẩm cho da, ránh các kích thích da.

Lưu ý: Các loại thuốc khi dùng phải tuân thủ theo sự hướng dẫn của bác sĩ.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh viêm da cơ địa

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị. 

• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.

• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.

• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.

Chế độ dinh dưỡng:

Chưa có dữ liệu.

Phương pháp phòng ngừa bệnh viêm da cơ địa hiệu quả

• Dưỡng ẩm cho da ít nhất hai lần một ngày.

• Giảm tiếp xúc với các yếu tố có thể làm trầm trọng thêm phản ứng da bao gồm mồ hôi, stress, béo phì, xà phòng, chất tẩy rửa, bụi và phấn hoa. Trẻ sơ sinh và trẻ em có thể bị bùng phát bệnh khi ăn một số loại thực phẩm như trứng, sữa, đậu nành và lúa mì.

• Hạn chế tắm bồn hoặc vòi hoa sen trong vòng 10 đến 15 phút. Và sử dụng nước ấm, thay vì nước nóng.

• Chọn xà phòng phù hợp với da của bạn.

• Sau khi tắm nhẹ nhàng thấm khô da bằng khăn mềm và thoa kem dưỡng ẩm khi da còn ẩm.